Câu "Tâm bình thường là Đạo" là một lời dạy nổi tiếng trong Thiền tông, xuất phát từ cuộc đối thoại giữa thiền sư Triệu Châu và một vị tăng. Đây là một câu nói sâu sắc, hàm chứa trí tuệ Thiền tông, cần được giải thích kỹ lưỡng để hiểu rõ ý nghĩa sâu xa của nó.
Trong Thiền học, "tâm" không chỉ đơn thuần là tâm trí hay ý nghĩ, mà là bản thể chân thật và sâu xa nhất của con người. Đó là phần tự nhiên, không bị che lấp bởi vọng tưởng, phân biệt hay chấp trước. Tâm trong Thiền là trạng thái nguyên thủy, thuần khiết, không bị các cảm xúc hay ý niệm xao lãng.
Còn "bình thường" trong Thiền không phải là trạng thái tầm thường hay sự quen thuộc của đời sống hàng ngày. Thực tế, "bình thường" mang ý nghĩa một trạng thái tự nhiên, không gắng gượng, không cố ý, và không bị ảnh hưởng bởi tham lam, giận dữ, sợ hãi hay si mê. Một tâm bình thường là một tâm không dao động, không bị cuốn theo những ý nghĩ về quá khứ hay tương lai. Nó không phân biệt tốt-xấu, đúng-sai, cao-thấp, và cũng không cố chấp vào bất cứ điều gì. Khi một người có tâm bình thường, tâm ấy tự nhiên, thuần khiết và hòa hợp với thực tại, không thêm bớt hay thay đổi bất cứ điều gì.
Trong triết lý Đông phương, "Đạo" là con đường, nguyên lý tối thượng của vũ trụ, là sự hòa hợp hoàn hảo với tự nhiên. Đối với Thiền tông, Đạo không phải là một khái niệm trừu tượng xa vời, mà chính là sự hiện diện ngay trong mỗi khoảnh khắc sống của con người. Đạo không cần phải tìm kiếm ở đâu xa, vì chính Đạo đã có sẵn trong tâm bình thường của mỗi người.
Khi tâm không bị nhiễu loạn bởi vọng tưởng, phân biệt hay chấp trước, nó trở nên trong sáng và tự nhiên. Chính trong sự tự nhiên đó, Đạo hiển lộ. Đạo không phải là một thứ để truy cầu mà là một trạng thái tự nhiên mà con người có thể trở về. Đạo không cưỡng cầu, không áp đặt, không cố gắng thay đổi điều gì. Khi con người giữ được tâm bình thường, họ sống hòa hợp với thực tại, không làm trái quy luật của vạn vật.
Trong Thiền tông, giác ngộ không phải là một trạng thái siêu việt, phi thường mà là sự trở về với trạng thái tự nhiên và bình dị của tâm. Nhiều người lầm tưởng rằng giác ngộ là điều gì đó quá đặc biệt và khó đạt được, nhưng thực ra, giác ngộ chính là sự nhận thức về bản chất tự nhiên của tâm bình thường. Khi tâm không bị vọng tưởng làm che lấp, sự sáng tỏ và giác ngộ sẽ tự nhiên hiển lộ.
Giác ngộ không phải là một thứ gì đó có thể đạt được qua sự cố gắng hay tìm kiếm ở đâu xa xôi. Thực chất, giác ngộ là sự nhận thức về bản chất của tâm mình, và khi tâm đó trở về với bản chất tự nhiên, tự thân nó chính là giác ngộ.
Một trong những ý nghĩa quan trọng của lời dạy này là con người không cần phải tìm cầu Đạo ở bên ngoài. Thay vì chạy theo những giáo điều, lý thuyết phức tạp hay các nghi thức cầu kỳ, Thiền tông nhấn mạnh việc quay về với bản tâm của chính mình. Đạo không nằm trong sách vở hay ở một nơi xa xôi, mà nó hiện diện ngay trong đời sống hàng ngày, trong từng hành động đơn giản nhưng chân thật.
Khi hiểu được điều này, con người sẽ buông bỏ sự chấp trước. Khi tâm không còn cố gắng đạt được điều gì, cũng không từ chối hay chống lại bất cứ điều gì, nó trở về trạng thái bình thường. Đó chính là sự giải thoát khỏi những gánh nặng tâm lý do tham, sân, si gây ra.
Thực hành tâm bình thường trong đời sống không phải là điều gì quá khó khăn. Khi ăn, chỉ biết ăn, không suy nghĩ về những điều khác. Khi làm việc, làm hết mình mà không lo lắng hay trông chờ kết quả. Khi đối mặt với khó khăn, chỉ đơn giản chấp nhận và ứng xử phù hợp, không trốn tránh hay than trách. Đây không phải là một thái độ thụ động, mà là một sự tỉnh thức, chấp nhận và hòa hợp với dòng chảy tự nhiên của cuộc sống.
Có một lần, một vị tăng hỏi thiền sư Triệu Châu:
"Thế nào là Đạo?"
Triệu Châu đáp:
"Tâm bình thường là Đạo."
Vị tăng lại hỏi:
"Làm sao để đạt được tâm bình thường?"
Triệu Châu đáp:
"Tâm bình thường không phải do cố gắng, không phải do hành động đặc biệt, mà là một sự tự nhiên không phân biệt, không chấp trước."
Qua câu chuyện này, Triệu Châu muốn nhấn mạnh rằng Đạo không phải là thứ để truy cầu, mà chính là sự tự nhiên vốn có. Tâm bình thường là sự không bị tác động bởi các vọng tưởng hay sự phân biệt, và khi tâm đạt được sự tĩnh lặng tự nhiên như vậy, đó chính là Đạo.
Câu "Tâm bình thường là Đạo" nhấn mạnh rằng chân lý và sự giác ngộ không phải là điều gì phi thường hay cao siêu, mà chính là sự trở về với bản chất tự nhiên, bình dị của tâm hồn. Khi con người sống thuận theo lẽ tự nhiên, không cố ý thay đổi hay áp đặt điều gì, họ sẽ sống hòa hợp với Đạo. Lời dạy này mang đến một sự tỉnh thức sâu sắc, giúp mỗi người nhận ra rằng chân lý không ở đâu xa, mà ngay trong chính cuộc sống hàng ngày của mình.